Ai là tác giả?
Minh Tâm
(với sự hợp tác của Huỳnh Hoàng Anh)
Tỉnh Bình Dương chúng ta
không có nhiều tác phẩm điêu khắc. Một tác phẩm nghệ thuật được may mắn
tồn tại tới ngày nay là bức tượng danh nhân Trịnh Hoài Đức đặt trong
khuôn viên của ngôi trường cùng tên. Đối với nhiều cựu học sinh Trịnh
Hoài Đức, đặc biệt CHS các khóa từ 11 về sau thì bức tượng nầy có nhiều
kỷ niệm vì mỗi ngày đi học các bạn đều nhìn thấy và đó cũng là nơi có
nhiều tấm ảnh kỷ niệm đã được ghi lại.
Tuy nhiên một câu hỏi được đặt ra: Ai là người đã sáng tác bức tượng
nầy?. Trả lời thắc mắc nầy không phải là chuyện dễ dàng.
Ngược dòng thời gian, khoảng năm 2009, trên trang nhà CHS Trịnh Hoài
Đức xuất hiện bài viết: "Lê Thành Nhơn, niềm kiêu hãnh bị lãng quên"
của Hoàng Anh. Trong bài nầy, Hoàng Anh đã cho biết điêu khắc gia Lê
Thành Nhơn là tác giả của bức tượng Trịnh Hoài Đức. Đây cũng là tác
phẩm duy nhứt của anh Nhơn ở Bình Dương. (Anh Lê Thành Nhơn đã mãn
phần. Anh là một CHS của trường Mỹ Thuật Bình Dương, cũng là một nhà
điêu khắc nổi tiếng ở trong nước vào thập niên 70 và sau nầy thành danh
với nhiều sáng tác "để đời" ở Úc).
Tuy nhiên, một thời gian sau, trong tinh thần tôn trọng sự thật, Hoàng
Anh lại nghi ngờ về điều anh đã viết về tác giả bức tượng và có email
cho tôi để nhờ hỏi quý thầy Lê Tấn Lộc và Nguyễn Văn Phúc là hiệu
trưởng trường THĐ đầu thập niên 1970. Sau đó, tôi có email cho thầy Lộc
để hỏi, thì thầy cho biết công việc thực hiện bức tượng được tiến hành
sau khi thầy rời trường về đảm nhận chức vụ Trưởng Khu 3 Học Chánh nên
thầy không rõ. Thầy có nói nên hỏi thầy Phúc thì tốt hơn. Do lúc đó tôi
chưa có email của thầy Phúc nên câu chuyện bị lãng quên.
Năm ngoái, tôi nhận được email của một CHS trường Mỹ Thuật Bình Dương.
Anh hiện là một họa sĩ và nhà điêu khắc có tiếng ở Canada. Trong thư
anh cho biết có đọc bài viết của Hoàng Anh và cho biết rằng: "Điêu khắc
gia Lê Thành Nhơn không phải là tác gỉa bức tượng Trịnh Hoài Đức ở Bình
Dương". Anh dựa vào hai lý do:
- Bức tượng được tạc không giống với sở trường của anh Lê Thành Nhơn.
- Trong danh sách những tác phẩm của anh Nhơn không có bức tượng Trịnh
Hoài Đức.
Anh còn cho biết thêm, người thực hiện bức tượng Trịnh Hoài Đức là thầy
Nguyễn văn Yến, một điêu khắc gia nổi tiếng ở Bình Dương và cũng là vị
giáo sư trường Mỹ Thuật Bình Dương. Thầy Yến là người đã từng có dịp đi
du khảo tại La Mã về nghệ thuật điêu khắc. Ông đã sáng tác một tượng
tương tự là tượng An Dương Vương ở Trường Công Binh. Anh bạn còn nói,
anh biết điều nầy vì có hai người bạn đã từng giúp thầy Yến thực hiện
mẫu tượng THĐ ở Bình Dương và sau đó đem mẫu qua Biên Hòa để đúc, vì
chỉ ở Biên Hòa mới có kỹ thuật đúc đồng.
Nghe anh nói có lý, tôi đã đưa tin nầy vào đặc san Xuân Giáp Ngọ - 2014
để thông báo với CHS và GS của trường. Khi bản nháp tới tay Hoàng Anh,
thì anh khuyên tôi nên khoan công bố điều nầy vì có thể có sai lầm, cần
thời gian để chứng thực. Với sự dè dặt, chúng tôi gỡ bỏ tin nầy ra khỏi
đặc san Xuân Trịnh Hoài Đức năm Giáp Ngọ 2014.
Nhờ có một người bạn cho địa chỉ email của bạn Nguyễn Tường Phương là
con trai của thầy Nguyễn văn Yến, chúng tôi liền email cho anh Phương
để hỏi. Vài ngày sau, Phương trả lời như sau: "Ba tôi không phải là
người sáng tác bức tượng Trịnh Hoài Đức. Tôi và ba rất gần gũi nên mọi
hoạt động nghệ thuật của ba tôi đều biết rõ".
Thế là rõ.
Hành trình tìm kiếm tác giả bức tượng lại một lần nữa đi vào ngõ cụt.
***
Trong email qua lại về việc nầy, Hoàng Anh có nhắc tôi nên tìm hỏi anh
Nguyễn Ngọc Phát (CHS khóa 1 THĐ). Anh Phát là một Thanh Tra làm việc ở
Bộ Giáo Dục và cũng có thời gian làm việc dưới quyền của thầy Lê Tấn
Lộc vào thập niên 70 ở Biên Hoà.
Tháng 1 năm 2014, trong dịp thăm thầy cô Nam Cali, tôi có dịp gặp anh
Phát và đề cập đến câu hỏi về tác giả bức tượng. Anh Pháp hẹn khi nào
rảnh sẽ nói rõ về điều nầy.
Dịp may đã đến. Ngày 22/3/2014, nhân dịp có cuộc họp bàn về tổ chức họp
mặt mùa hè CGS và HS Trịnh Hoài Đức ở nhà anh Diệp, anh Phát đã
trình bày những điều anh biết về chuyện nầy như sau:
Khoảng năm 1971-1972, GS Nguyễn Văn Phúc là hiệu trưởng trường Trịnh
Hoài Đức (cũng là bạn cùng khóa 1 THĐ với anh Phát) có gặp anh và đề
xuất ý tưởng thực hiện bức tượng danh nhân Trịnh Hoài Đức để đặt trong
sân trường. Lúc đầu, hai người dự định tìm điêu khắc gia Lê Thành Nhơn
để nhờ sáng tác mẫu tượng. Tuy nhiên, lúc đó anh Nhơn mới xuất ngũ và
anh Phát cố tìm mà không biết anh Nhơn đang ở đâu.
Sau đó, anh Phát gặp một người bạn đang dạy Mỹ Thuật ở Biên Hòa và đặt
vấn đề làm tượng ông THĐ. Anh bạn nầy lại giới thiệu một điêu khắc gia
khác là anh Hội (không nhớ họ). Anh Hội cũng là giáo sư đang dạy tại
Trường Mỹ Thuật ở Biên Hòa nên phải gọi là thầy Hội mới đúng. Lúc đầu,
thầy Hội cũng không nhận làm tượng, nhưng do anh em bạn bè khuyến khích
và ủng hộ thì thầy Hội mới nhận. Sau đó, Anh Phát và thầy đã đi Thư
Viện Quốc Gia ở Sài Gòn với mục đích tìm tài liệu và hình ảnh về danh
nhân Trịnh Hoài Đức để giúp cho ý tưởng sáng tác của thầy Hội.
Sau khi quyết định thực hiện, việc làm mẫu và đúc tượng được thực hiện
ở Biên Hòa. Công việc hoàn tất khá nhanh. Chỉ hai tháng sau thầy Phúc
đã nhận tin nhắn để cử người qua Biên Hòa (1) đem tượng về.
Khu công viên trước văn phòng đã được chuẩn bị và tượng được đặt trên
bệ, quay mặt vào bên trong. Lễ khánh thành tượng Hiệp Biện Đại Học Sĩ
Trịnh Hoài Đức được thực hiện sau đó với sự hiện diện của GS Lê Tấn
Lộc, Trưởng Khu 3 Học Chánh (2) .
Tôi có hỏi anh Phát về kinh phí thực hiện thì anh nói sau khi anh giới
thiệu thì thầy Hội làm việc trực tiếp với Ban Giám Đốc trường Trịnh
Hoài Đức, nên anh không rõ về vấn đề tài chánh.
Hành trình đi tìm tác giả của bức tượng Trịnh Hoài Đức tương đối khó
khăn vì chuyện đã hơn 40 năm và đối với nhiều người, đây không phải là
chuyện quan trọng. Tới nay, chúng ta đã biết được hơn 90% sự thật. Hiện
giờ ta cần tìm hiểu thêm vài điều như: họ của thầy Hội, ngày bức tượng
được hoàn tất, cũng như kinh phí thực hiện là bao nhiêu. Việc nầy chỉ
có những bạn thích tìm tòi về lịch sử hiện còn ở trong nước mới có thể
làm được.
Sau khi hoàn tất bài viết nầy, tôi có gởi cho Hoàng Anh để góp ý. Hoàng
Anh liền liên lạc với Trường Mỹ Thuật Biên Hoà để thử tìm hiểu xem thầy
Hội ở Biên Hoà còn sống hay không thì rất tiếc trường Mỹ Thuật Biên Hoà
cho biết không có thầy nào tên Hội hiện còn cộng tác ở trường. Điều nầy
làm cho việc tìm hiểu về tác giả bức tượng Trịnh Hoài Đức tưởng đã bế
tắc. Tuy nhiên, sau khi Hoàng Anh bị bịnh nặng và sau đó mãn phần, tôi
lại không nản chí mà lại nhờ một cựu học sinh Trịnh Hoài Đức hiện sống
ở Biên Hoà là bạn Nguyễn Đình Dũng để hỏi về vấn đề nầy. Dũng có người
bạn là Hiệu Phó Trường Mỹ Thuật Biên Hoà. Nhờ người bạn nầy chúng tôi
biết thêm là có thầy Hội dạy ở Biên Hoà. Đó là thầy Tăng văn Hội. Ông
là giáo sư của trường, nhưng thầy lại sống ở Sài Gòn. Tới đây việc tìm
hiểu bị bế tắc. Cho hôm nay chúng tôi vẫn chưa tìm ra thầy Hội ở đâu,
còn sống hay đã mất.
Đến nay, việc tìm kiếm tác giả bức tượng không tiển triển thêm ngoài
những điều ta biết như đã trình bày trên đây. Dù công việc chưa hoàn
tất, tôi cũng xin cám ơn Hoàng Anh, người bạn ở Canada, anh Nguyễn Ngọc
Phát, bạn Nguyễn Đình Dũng và nhiều vị khác đã cho biết những tin tức
về vấn đề nầy. Nhờ đó thế hệ mai sau có thể biết được phần nào những sự
thật khá thú vị về một bức tượng đẹp và nhiều kỷ niệm (3) (viết xong
tháng 7/2014)
Chú thích:
(1): CHS Lưu Thanh Bình cho biết: Người đi Biên Hòa đem bức tượng THĐ
về Bình Dương là GS Nguyễn Bé Tám có sự giúp đỡ của 6 em học sinh khóa
12.
(2): Bức tượng Trịnh Hoài Đức được hoàn tất năm 1972. Năm đó tôi đang
học lớp 12 và không biết có lễ khánh thành. Hình như lễ nầy không có
học sinh tham dự (?). Ngoài ra, trong chương trình học, không có giờ
nào nói về công đức của ông Trịnh Hoài Đức.
CHS Đinh Quang Hạnh (K11) hỏi tôi về chuyện nầy. Lý do là con gái của
anh hỏi: "Ba là CHS trường Trịnh Hoài Đức, mà ông Trịnh Hoài Đức là
ai?”. Anh trả lời: "Ba không rõ, để ba xem trên trang nhà Trịnh Hoài
Đức và hỏi lại mấy người bạn". Đây là điều thiếu sót tuy nhỏ nhưng Ban
Giám Hiệu trường THĐ hiện nay nên chú ý để giảng cho học sinh của
trường.
(3): Bức tượng nguyên thủy làm bằng vật liệu đồng đen. Có lúc, tượng
lại được sơn nhủ vàng lóng lánh. Điều nầy làm tăng sự hào nhoáng của
tượng, nhưng theo tôi điều nầy không thể hiện đúng ý tưởng của tác giả
khi ông sử dụng đồng đen để làm. Tượng màu đen không sơn thể hiện sự
bình dị, đơn giản của một danh nhân đáng kính có công về văn học và địa
lý nước nhà chớ không có màu vàng thể hiện sự khoe khoang, trịch
thượng./.