Đố thai ở Nam Bộ
Vĩnh Xuyên
(sưu tầm)
Đây là một trò chơi dân gian rất phổ biến ở Nam Bộ trước kia. Nhân ngày Tết, tôi sưu tầm trò chơi nầy để Quý Thầy Cô và các bằng hữu trong, ngoài nước, chúng ta thư giản :
Câu đố thai gồm hai phần:
a)- Phần câu đố bằng văn vần nói về đặc điểm, tính chất, hình dạng, màu sắc…những dấu hiệu để đoán ra sự vật hay sự việc…
b)- Phần thai ghi rõ "xuất" nghĩa là cái gì, con gì… trong câu đố. Có nhiều loại xuất. Thí dụ:
Xuất cây gồm có xuất mộc (cây), thảo(cỏ), thảo thằng (dây leo), căn(rễ cây), quả (trái), tử (hạt), diệp (lá).
Xuất đồ dung: xuất nông khí (dụng cụ làm ruộng), ngư cụ (đồ dùng bắt cá), nhân trang (dùng trang điểm cho con người), nhạc khí (nhạc cụ), hí cụ (đồ chơi)…
Xuất ăn uống (đề tài là đồ ăn thức uống), xuất thực (các món ăn), xuất bỉnh (là bánh), xuất dược (vị thuốc)…
Xuất nhơn (là người bình thường), xuất nhơn danh (nhân vật có tên tuổi)…
Xuất con vật như xuất thú (các thú vật), xuất điểu (là chim), xuất ngư (là cá), xuất côn trùng (các loài sâu bọ)…
Ban giám khảo là các thành viên trong Ban trị sự những người có uy tín trong làng để bảo đảm lời giải câu thai không bị lộ. Ban giám khảo ngồi phía trong. Nếu người nào giải đáp sai câu thai thì Ban Giám khảo gõ mõ 1 tiếng "cóc", nếu đáp gần đúng thì gõ mõ 3 tiếng "cóc-cóc-cóc" để khuyến khích người giải đáp tiếp tục suy nghĩ. Nếu đáp đúng thì gõ mõ 3 tiếng và gõ kẻng 1 tiếng "cóc-cóc-cóc-keng". Khi nghe tiếng keng thì người đáp được nhận giải thưởng. Giải có thể là gói thuốc, gói mì, bánh kẹo ...
Ví dụ: Câu thai ra:
Ví dầu cầu ván đóng đinh
Cầu tre lắc lẻo gập ghềnh khó đi.
(Xuất bỉnh= là bánh)
Cầu tre lắc lẻo gập ghềnh khó đi, khó đi thì phải bò, xuất bỉnh đáp là bánh bò. Nhưng đáp án của người ra câu thai là bánh bò rễ tre thì câu đáp án là bánh bò chỉ mới gần đúng. Do vậy Ban giám khảo gõ mõ 3 tiếng "cóc-cóc-cóc" để cho bên ngoài tiếp tục suy nghĩ và bàn luận một hồi thế nào cũng có một người đáp đúng. Nếu đáp đúng thì gõ 3 tiếng và gõ kẻng 1 tiếng. Khi nghe tiếng "cóc-cóc-cóc-keng" người đáp đã đúng và tiến lên nhận giải thưởng.
Trước thềm Xuân Tân Mão, tôi đưa ra một số câu đố thai để trang web Trịnh Hoài Đức.netfirms. com của chúng ta, thư giản và vui Tết năm Con Mèo, người Tàu là năm con Thỏ (Tân Mão 2011):
Sau đây là 09 câu đố thai (con số 9 là con số hên vì Trực Thành) để thư giản nhân lúc Xuân về :
1/- Nắng lửa mưa dầu tôi đâu bỏ bạn
Tối lửa tắt đèn sao bạn bỏ tôi?
(Xuất đồ vật =vật dụng)
2/- Tím gan, tím ruột, tím cành
Một cơn mưa gió tan tành tiết trinh
(Xuất thảo thằng= loại dây leo)
3/- Tơ duyên lộn mối chỉ hồng
Đắng cay âu cũng chiều lòng mẹ cha
Đêm đêm nước mắt chan hòa
Thiếp nằm thổn thức chồng già nằm queo.
(Xuất điểu= chim)
4/- Ro re nước chảy qua đèo
Bà già vội vã mần (làm) heo cưới chồng
Cưới về chồng bỏ, chồng dông
Bà già tiếc mấy chục đồng mua heo.
(Xuất điểu=chim)
5/- Má ơi con đã có thai
Con ơi! Má cũng nghén vài tháng nay
(Xuất bỉnh=bánh)
6/- Chiếc thuyền nho nhỏ, mũi đỏ như son,
Chèo ra giữa biển nước non dầm dề
Nghênh ngang cờ phất bốn bề
Ngày thì tập trận tối về điểm quân
(Xuất nhơn=người bình thường)
7/- Đem chuông lên đánh Sài gòn
Để cho nữ giới biết con ông Đồ
(Xuất danh nhơn)
8/- Một vợ thì nằm giường lèo
Có gối tai bèo, sáo rũ, màn treo
Hai vợ thì nằm chèo queo
Ba vợ thì xuống chuồng heo mà nằm
(Xuất sơn=núi)
9/- Không thấy nó, nó nằm đó
Không bắt được nó, đem nó về
Bắt được nó, bỏ nó đó
(Xuất vật dụng = đồ vật)
Tóm lại Đố Thai là một sinh hoạt tập thể mang đậm nét văn hóa dân gian lành mạnh trong cộng đồng làng xã ở Nam Bộ xưa kia, đã tồn tại từ khá lâu, hiện còn ở vùng sông nước Cửu Long (thị trấn Mỹ Xuyên, tỉnh Sóc Trăng).
Đây là một hoạt động dân gian có tác dụng tích cực trong cuộc sống, làm cho tinh thần con người thêm minh mẫn, sảng khoái và đặc biệt làm cho ngôn ngữ dân gian, văn chương bình dân phát triển giàu đẹp và đa dạng hơn.
Phần giải đáp các câu đố thai
(Mời các bạn từ khóa 1 đến khóa cuối, vui lòng giải đáp, nếu giải đáp được câu nào xin e-mail về cho minhtam_08@yahoo.com hoặc cho sungtranvn2007@yahoo.com.vn )
Sau ngày mùng ba Tết âm lịch Tân Mão, nghĩa là hết ngày Tết Thầy, tôi sẽ trả lời trong phần giải đáp câu Đố Thai) .
Giải đáp câu đố: Trang nhà THD Đã nhận được vài lời giải dưới đây:
Phạm thị Nhung đoán là:
1. Cây dù màu đen
Từ Minh Tâm đoán là:
2. Dây khoai mỡ tím
4. Nếu trái cây thì là Trái Lý, ở đây đố chim thì là: Chim Chàng Ngịch
5. Bánh in (Hai mẹ con giống nhau như in)
6. Thằng chăn vịt
7. Bà Sương Nguyệt Anh
Bùi Bích Liên đoán là:
1. Cây đèn dầu lửa.
2. Dây Rau Mồng Tơi
3. Con chim Đa Đa.
4. Con chim Cánh cụt
5. Bánh Trôi Bánh Chay.
6. Anh Chài lưới (anh đánh cá).
7. Công Tử Bạc Lieu.
8. Núi Tam Đảo.
Nguyễn Hòa Nam:
Khó quá, đoán không ra câu nào hết ...
Lưu Thanh Bình:
1. Cái áo khoác
2. Cây sim
3. Chim đa đa
4. Chim L 19
5. Bánh bông lan
6. Lính hải quân
7. Bà Sương nguyệt Anh
8. Đèo Ba Dội
9. Chiếc dép
Nếu được giải nhất , xin thưởng một tấm hình của vợ chồng con cái Từ Minh Tâm coi cho biết.
Các giải đáp trên đây chưa chắc đúng
Mời các bạn tiếp tục giải đáp. (Tới mùng 3 Tết mới hết hạn – Không biết tác giả 9 câu đố nầy sẽ tặng cho người đáp trúng món quà gì)
Lời giải các câu đố:
Hôm nay là ngày mùng 4 Tết âm lịch, như đã hứa, tôi giải đáp các câu đố thai.
Nhận xét:
Bạn Phạm Thị Nhung đoán đúng cây dù nhưng rất tiếc thêm màu đen.
Bạn Từ Minh Tâm đã đáp đúng 4 câu (4, 5, 6, 7) chỉ sai câu 2
Bạn Bùi Bích Liên đoán 8 câu, đúng câu 2
Bạn Lưu Thanh Bình đoán 9 câu, đúng câu 7
Như vậy chỉ còn lại 3 câu chưa có lời giải. Nhằm tiếp tục, tôi đề nghị:
Tới ngày mùng 10 âm lịch tôi trả lời lụôn và công bố giải thưởng cho những bạn đáp đúng. Câu dễ nhất là câu 8 và khó nhất là câu 9
Mời các bạn tham gia thử tài đoán (guest) của mình. Trước hết bạn TMT được công nhận là người có năng khiếu đoán giỏi nhất.
Tôi chờ các bạn giải đáp 3 câu còn lại. (3, 8, 9). Các bạn đồng ý chứ !
Để thay lời chúc Xuân Tân Mão, cho trang nhà THD, tôi thân ái gởi các bạn câu đối Xuân của cô Phạm Thị Bé, CHS khóa 14, cựu Hiệu Trưởng trường THCS (cấp 2) Trịnh Hoài Đức.
LỘC BIẾC, MAI VÀNG, XUÂN HẠNH PHÚC
ĐỜI VUI, SỨC KHỎE, TẾT AN KHANG
TRẦN VĂN SÙNG
Xin nhắc lại:
3/- Tơ duyên lộn mối chỉ hồng
Đắng cay âu cũng chìu lòng mẹ cha
Đêm đêm nước mắt chan hòa
Thiếp nằm thổn thức chồng già nằm queo.
(Xuất điểu= chim)
8/- Một vợ thì nằm giường lèo
Có gối tai bèo, sáo rũ, màn treo
Hai vợ thì nằm chèo queo
Ba vợ thì xuống chuồng heo mà nằm
(Xuất sơn=núi)
9/- Không thấy nó, nó nằm đó
Không bắt được nó, đem nó về
Bắt được nó, bỏ nó đó
(Xuất vật dụng = đồ vật)
Từ Minh Tâm đoán thêm:
Câu 8: Núi Ba Thê
Ba vợ là Ba Thê chớ gì nữa
Còn hai câu kia thì ... bí
Nguyễn như Thạch đoán:
câu 3: Đêm đêm nước mắt chan hoà ...
vậy là khóc như ri.
đoán là : chim ri.
câu 9: cái nón.
ATT (Email trinhhoaiductruongcongdong@gmail.com):
Kính chào các chú,
Kính chúc các bác, các chú CHS trường THD vạn sự như ý trong năm mới.
Con xin trả lười câu đố:
1/- Nắng lửa mưa dầu tôi đâu bỏ bạn
Tối lửa tắt đèn sao bạn bỏ tôi?
Cái nón
2/- Tím gan, tím ruột, tím cành
Một cơn mưa gió tan tành tiết trinh
Cây rau mồng tơi
3/- Tơ duyên lộn mối chỉ hồng
Đắng cay âu cũng chiều lòng mẹ cha
Đêm đêm nước mắt chan hòa
Thiếp nằm thổn thức chồng già nằm queo.
Cô gái ưng ông già ... Con chim ưng già
4/- Ro re nước chảy qua đèo
Bà già vội vã mần (làm) heo cưới chồng
Cưới về chồng bỏ, chồng dông
Bà già tiếc mấy chục đồng mua heo.
chim chàng nghịch
5/- Má ơi con đã có thai
Con ơi! Má cũng nghén vài tháng nay
Bánh in
6/- Chiếc thuyền nho nhỏ, mũi đỏ như son,
Chèo ra giữa biển nước non dầm dề
Nghênh ngang cờ phất bốn bề
Ngày thì tập trận tối về điểm quân
Người chăn vịt
7/- Đem chuông lên đánh Sài gòn
Để cho nữ giới biết con ông Đồ
Bà Sương Nguyệt Anh
8/- Một vợ thì nằm giường lèo
Có gối tai bèo, sáo rũ, màn treo
Hai vợ thì nằm chèo queo
Ba vợ thì xuống chuồng heo mà nằm
Núi Ba Thê
9/- Không thấy nó, nó nằm đó
Không bắt được nó, đem nó về
Bắt được nó, bỏ nó đó
Cây kim
(không chắc đúng)
... giống như cây kim để lễ lấy miếng gai ra,
Nếu con trả lời chưa đúng thì cho con biết để con suy nghĩ tiếp rồi trả lời nữa nghen...
Trần văn Sùng:
Đúng 8 câu, câu số 9: "Cốc cốc cốc", để suy nghỉ thêm, gợi ý: vật nầy có thể ở ngoài sân hay trong nhà.
Phạm thị Nhung:
Thưa anh Vĩnh Xuyên (Trần văn Sùng),
Em tên là Phạm thị Nhung thuộc khóa 11 Trịnh Hoài Đức.
Trong câu đố thai, anh chị báo tin là em đã đoán trúng câu số 1: Là cây dù (nhưng tiếc rằng đã nói là cây dù màu đen).
Anh chị là ban Giám Khảo.
Bữa nay em xin tự biện hộ cho mình là "tại sao mà cây dù màu đen".
*Xin ban giám khảo xét lại câu đố mẫu:
Ví dầu cầu ván đóng đinh,
Cầu tre lắt lẻo gập ghình khó đi.
Câu hỏi là bánh gì? -Khó đi thì phải bò, đó là bánh bò: Cũng chưa đủ nghĩa.
-"Cầu tre" thêm vô, nên đó là: Bánh bò rễ tre.
*Đây là câu đố thứ nhất:
Nắng lửa mưa dầu tôi không bỏ bạn,
Tối lửa tắt đèn sao bạn bỏ tôi?
Câu hỏi là đồ vật gì? -Chỉ có cây dù mới cần lúc nắng mưa.
-"Tối lửa tắt đèn" thêm vô, thì thành trời tối thui thùi lùi, đen thui, nên đó là: Cây dù màu đen.
Đó là lời tự biện hộ cho mình, xin ban Giám Khảo xét lại lần nữa.
Kính thư,
Trần văn Sùng:
Em Nhung Khóa 11 thân mến!
Anh rất vui và càng vui thêm khi em có lời trần tình hay là biện hộ cho cái lý của minh về câu đố.
Thì ra trang nhà THD lần đầu tiên anh mới viết bài cho mạng, anh mới nhận ra rằng mạng trang nhà được đông đảo các CHS đón đọc và xem khá nhiều !!! Có thể anh chủ quan với cái nhìn này
Nhung à!
Nếu em trả lời cây dù thì anh (gọi là giám khảo bất đắc dĩ) chỉ gỏ cóc, cóc, cóc chớ ko gỏ keng có nghĩa để em suy nghĩ thêm thế nào cũng có người đáp đúng và em Anh Thư đã đáp đúng rồi đó
Tối lửa tắt đèn theo anh nghĩ ban đêm ko cần dùng nữa ??? Cái lý của em có logic từ bánh bò rể tre và bánh bó thường ...Bây giờ anh thấy cũng hay hay chúng ta thử trưng cầu ý các bạn khác xem sao!!!
Vừa qua với giải đáp của Anh Thư câu số 9, anh chỉ go cóc, cóc, cóc ko co go keng để bạn ấy suy nghĩ thêm. Đúng anh go tiếng keng lập tức (immediately)
Xin phép thay mặt (dù chưa có phép của trang nhà THD) cho anh chân thành cám ơn các em đã giúp cho chúng ta vui Xuân có phần vui nhộn vì có tiếng cười của tuổi học trò ngày ấy
Như anh có lần tỏ bày
BÀI ĐƯỢC ĐĂNG, ANH GỞI CHÚT TÌNH
CỦA THỜI THƠ ẤU THUỞ NGUYÊN TRINH
SAY SƯA NGHIÊN BÚT NƠI TRƯỜNG TRỊNH
NƠI ẤY GIỜ ĐÂY QUYỆN LẤY MÌNH
Do vậy khi cô Phạm Thị Bé (khóa 14) gợi ý về trang nhà, anh mở ngay và nay dù ở tuổi cổ lai hy (Nhâm Ngọ) anh vẫn muốn góp tiếng nói cho trang nhà THD để chúng ta cùng thổn thức, cùng hoài niệm về ngôi trường xưa
Trả lời em Anh Thư là cháu ngoại Thầy Trương Văn Di - anh tên thật là TVSùng CHS khóa 2 nhưng thật ra anh học nhảy lớp nên có thể xem anh là khóa 1 cũng được
Mời các bạn đóng góp về câu đố để chúng ta có thể "tâm phục, khẩu phục" mới là Bao Thanh Thiên
Thân ái chào các em - khóa đàn em của anh.
Vĩnh Xuyên - TVS
Công bố kết quả
Chào các bạn thân mến!
Bạn Minh Tâm thân mến!
Anh công bố, hôm nay chung kết, mùng 10 Tết, giải đáp câu đố thai:
1: Cái nón hay cây dù
2: Dây Mồng tơi trong những trận mưa to gió lớn (mới chính xác)
3: Chim Ưng Già (Con gái ưng ông già)
4: Chim Chàng Nghịch
5: Bánh In
6: Người Chăn Vịt đầy hào hùng, con thuyền trên dòng nước mênh mông như biển, vị tướng phất cờ điểm binh.
7: Bà Sương Nguyệt Anh, con gái cụ Đồ Chiểu. Đem chuông lên đánh xứ người là Sài gòn. Bà là nữ chủ báo đầu tiên của nước ta.
8: Núi Ba Thê, thuộc huyện Thoại Sơn tỉnh An Giang, có chợ Ba Thê.
9: Nó là cái gì? Do tôi sáng tạo, gồm có 3 ý chính trong 3 câu:
a/- Vì không thấy nên bị đâm vào chân hay da thịt (nó nằm đó)
b/- Cố rút ra nhưng không được (không bắt được nó)
c/- Kéo lê chân về nhà và dùng cây kim lể, khơi, rút ra được (bắt được nó) rồi bỏ nó đó.
Đây là câu khó nhất, bạn Anh Thư đoán là cây kim quá tuyệt vời, thật xuất sắc. Nhưng đúng nhất, nó là cái gai
Trong sân chơi này:
I- Về giải thưởng tôi (giám khảo bất đắc dĩ) đề nghị như sau:
Giải nhất : Bạn Từ Minh Tâm, đúng 5 câu/ tổng 9 câu. Rất xứng đáng vì quá bán (đúng hơn phân nửa)
Giải nhì : Bạn Anh Thư, đúng câu 1 là cái nón và gần đúng câu 9 câu khó nhất là cây kim thay vì cái gai. Các câu còn lại 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, bạn đoán đúng nhưng hơi trễ vì các bạn khác đã đoán trước rồi.
Giải ba : Bạn Phạm Thị Nhung, gần đúng câu 1 và là bạn nhiệt tình nhất, có logic nhất, đoán sớm nhất và cuối còn cố gắng đoán câu 9. Thật đáng hoan nghênh!
Giải khuyến khích :
Bạn Bùi Bích Liên, bạn Lưu Thanh Bình
Giải hưởng ứng nhiệt tình
Bạn Nguyễn Hòa Nam , bạn Nguyễn Như Thạch
II- Phần thưởng
Nếu các bạn ở hải ngoại hay ở Việt Nam , tôi mời dự tiệc (free) tại Quán ăn dân dã ĐỒNG QUÊ, gần khu du lịch Đại Nam (xin mời mở file attachment) trong bữa tiệc nầy sẽ có 3 giải thưởng nhất nhì ba và có rút thăm trúng thưởng đặc biệt. Ngày giờ sẽ do bạn Từ Minh Tâm thông báo sau.
Cuối cùng, tôi xin có lời kết:
(Xin mượn câu thơ của cụ Nguyễn Du)
Đố Thai góp nhặt dông dài
“Mua vui cũng được một vài trống canh”
Xuân Tân Mão, chúc các bạn trong, ngoài nước bình an vui vẻ và hạnh phúc
Vĩnh Xuyên (12-2-2011)